"بروشسکی" (Burushaski)، پاکستان کی منفرد زبان ہے جس کا دنیا بھر کی زبانوں کے کسی بھی خاندان سے کوئی تعلق ثابت نہیں کیا جا سکا۔۔!
گلگت سے سو کلومیٹر شمال کی طرف شاہراہِ قراقرم پر واقع ہنزہ اور نگر کے علاوہ یاسین وادیوں میں "بروشسکی زبان" بولی جاتی ہے جو ماہرینِ لسانیات کی تحقیق کے مطابق ایک الگ تھلگ زبان شمار کی گئی ہے۔ سوا لاکھ افراد کی یہ زبان بھی معدومی کے خطرے سے دوچار ہے اور دورِ حاضر میں اردو، انگلش اور شینا زبانوں سے متاثر ہے۔
"بروشسکی زبان"، شمالی علاقہ جات کی ایک نیم خودمختار سابقہ ریاست ہنزہ میں آباد "بروشو" قوم کی قدیم زبان ہے۔ یہ آخری ریاست تھی جو 1974ء میں پاکستان میں مدغم ہوئی تھی۔ اب یہ علاقہ گلگت و بلتستان کا حصہ ہے۔
بروشسکی کی حروفِ تہجی
"بروشسکی زبان" کو پہلی بار 1940 کی دھائی میں اردو رسم الخط میں لکھنے کی کوشش کی گئی لیکن بعد میں اس زبان کے مخصوص حروف کا اضافہ کرنا پڑا۔ ایک آرتھوگرافی، لاطینی میں بھی بنائی گئی۔ "بروشاسکی ریسرچ اکیڈمی"، ان دونوں کو تسلیم کرتی ہے۔ اس اکیڈمی نے 2013ء میں جامعہ کراچی کے اشتراک سے تین جلدوں پر مشتمل "بروشسکی اردو ڈکشنری" شائع کی تھی۔
"داؤدی" یا "ڈومکی" بولی (Dawoodi)، پاکستان کے شمالی علاقہ جات میں بولنے والے چند سو افراد ہیں۔
"داؤدی" یا "ڈومکی"، "بروشسکی" زبان کا ایک حصہ ہے جو ہنزہ اور نگر کی وادیوں میں بولی جاتی ہے۔ یہ بولی بولنے والے اپنی بولی کو حضرت داؤدؑ سے منسوب کرتے ہیں اور "ڈومکی" نام کو پسند نہیں کرتے۔
Details on main languages in Pakistan.
A complete list of languages of Pakistan.
No. |
Language |
Region |
Group |
1 | Aer | Sindh, Pakistan | Western Indo-Aryan, Gujarati |
2 | Arabic | The Muslim World | Semitic |
3 | Arsoniwar | Chitral, Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan |
4 | Badeshi | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Unclassified |
5 | Bagri | Punjab, Pakistan | Indo-Aryan |
6 | Balochi | Balochistan, Pakistan, Iran and Afghanistan | Western Iranian, Northwestern |
7 | Balti | Gilgit-Baltistan, Pakistan | Bodish, Ladakhi–Balti |
8 | Bashgaliwar | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan |
9 | Bateri | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Dardic Kohistani |
10 | Bengali | Bangladesh, India and Karachi, Pakistan | Indo-Aryan |
11 | Bhaya | Sindh, Pakistan | Indo-Aryan, Western Hindi |
12 | Brahui | Balochistan, Pakistan | Northern |
13 | Burushaski | Gilgit-Baltistan, Pakistan | South Asian |
14 | Chilisso | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Dardic, Kohistani |
15 | Dameli | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Dardic, Kunar |
16 | Dari | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan and Afghanistan | Western Iranian, Persian |
17 | Dogri | Jammu & Kashmir | Indo-Aryan, Northern, Western Pahari |
18 | English | the whole world | Germanic |
19 | Gawar-Bati | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Dardic, Kunar |
20 | Gawri | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Dardic, Kohistani |
21 | Ghera | Sindh, Pakistan | Indo-Aryan, Western Hindi |
22 | Goaria | Sindh, Pakistan | Indo-Aryan, Rajasthani |
23 | Gowro | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Dardic, Kohistani |
24 | Gujarati | Sindh, Pakistan | Western Indo-Aryan |
25 | Gurgula | Sindh, Pakistan | Western Indo-Aryan, Rajasthani |
26 | Hindi | India | Central Indo-Aryan, Western Hindi, Hindustani |
27 | Hindko | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Northwestern, Punjabic, Lahnda |
28 | Kalasha | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Dardic, Chitrali |
29 | Kalkoti | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Eastern Dardic, Shinaic |
30 | Kashmiri | Kashmir | Indo-Aryan, Dardic |
31 | Kati | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Nuristani |
32 | Khowar | Khyber Pakhtunkhwa and Gilgit-Baltistan, Pakistan | Indo-Aryan, Chitrali |
33 | Kohistani | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Eastern Dardic |
34 | Kundal Shahi | Azad Kashmir | Indo-Aryan, Eastern Dardic, Shinaic |
35 | Loarki | Sindh, Pakistan | Indo-Aryan, Western, Rajasthani |
36 | Marwari | Punjab, Sindh, Pakistan | Western Indo-Aryan, Rajasthani |
37 | Memoni | Sindh, Pakistan | Indo-Aryan, Northwestern, Sindhic |
38 | Mewati | Punjab and Sindh in Pakistan | Indo-Aryan |
39 | Oadki | Sindh, Pakistan | Western Indo-Aryan, Rajasthani |
40 | Ormuri | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Eastern Iranian |
41 | Palula | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Eastern Dardic |
42 | Parkari Koli | Sindh, Pakistan | Indo-Aryan, Western, Gujarati |
43 | Pashto | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan and Afghanistan | Eastern-Iranian |
44 | Persian | Iran and Balochistan, Pakistan | Western Iranian |
45 | Punjabi | Pakistani and Indian Punjab | Indo-Aryan, Northwestern |
46 | Sansi | Sindh, Pakistan | Indo-Aryan |
47 | Saraiki | Punjab, Pakistan | Indo-Aryan, Northwestern, Punjabic, Lahnda |
48 | Sarikoli | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Eastern-Iranian, Shugni-Yazgulami |
49 | Shina | Khyber Pakhtunkhwa, Gilgit-Baltistan and Kashmir | Indo-Aryan, Eastern Dardic |
50 | Sikh Punjabi | Punjab, India | Indo-Aryan, Northwestern |
51 | Sindhi | Sindh, Pakistan | Indo-Aryan, Northwestern, Sindhic |
52 | Thall Lamenti | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan |
53 | Torwali | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Dardic, Kohistani |
54 | Urdu | Pakistan and India | Central Indo-Aryan, Western Hindi, Hindustani |
55 | Ushojo | Swat, Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Indo-Aryan, Eastern Dardic, Kohistani |
56 | Uyghur | Gilgit-Baltistan, Pakistan | Turkic |
57 | Wakhi | Gilgit-Baltistan, Pakistan, Afghanistan, Tajikstan and China | Eastern Iranian |
58 | Yidgha | Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan | Eastern-Iranian |
A list of known dialects of various languages in Pakistan.
A list of known accents of various dialects and languages in Pakistan.